کاخ گلستان، تحلیل کامل کاخ گلستان، پاورپوینت کاخ گلستان، معماری کاخ گلستان، تحلیل معماری کاخ گلستان تهران، دانلود پاورپوینت کاخ گلستان، بررسی معماری کاخ گلستان

مجموعه تاریخی گلستان که امروزه یکی از نماد های تاریخی و فرهنگی تهران به شمار می‌ رود، در عصر قاجار نگین دار الخلافه تهران و محل حکمرانی و زندگی شاهان ایران بود و نظارت بر اوضاع کل کشور و چگونگی اداره آن در این مکان صورت گرفته است. این مجموعه پرارزش در سیر تاریخی خود شاهد تحولات گوناگون هنری و معماری بوده است و نماد تغییر معماری سنتی به مدرن ایران میباشد.

موقعیت کاخ گلستان

در حال حاضر مساحت کاخ گلستان به 4.5 هکتار می‌ رسد که به‌اندازه یک ‌دهم وسعت اولیه‌ اش است، جایی که محل سکونت پادشاهانی همچون آقا محمدخان، فتحعلی شاه، ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه و احمد شاه قاجار بوده است. کاخ گلستان در تهران، خیابان پانزده خرداد، میدان ارگ قرار دارد.

تاریخچه کاخ گلستان

تاریخچه کاخ گلستان به زمان شاه عباس صفوی (988 ه‍.ق) برمی‌ گردد. می ‌توان شروع محوطه ‌ای که در حال حاضر به نام کاخ گلستان باز می‌ شناسیم را در روزگار کریم خان زند و میان سال ‌های 1173 تا 1180 ه‍.ق و با ساخت دیوان‌ خانه‌ ای در آن جستجو نمود. در دوران فتحعلی شاه قاجار به علت تاجگذاری و هم به واسطه خیالات شکوهمند وی، کاخ گلستان توسعه بیشتر و آراستگی بهتری را تجربه نمود.

در زمان ناصرالدین شاه قاجار، کاخ گلستان به واسطه مدت حکومت وی (نزدیک به 49 سال) و دیدار او به عنوان اولین پادشاه ایران از اروپا در سه سفر خود به سال‌های 1290، 1295 و 1306 ه‍.ق دستخوش تغییرات اساسی و متأثر از اروپا گردید. ارگ سلطنتی در سال‌ های بعد از انقراض سلسله قاجار و به روی کار آمدن سلسله پهلوی شاهد تاجگذاری پهلوی اول و پهلوی دوم و هم‌ چنین بعضی از تغییرات و تصرفات در بافت خود بوده‌ است.

بنا های موجود در کاخ گلستان

شمس العماره

شمس العماره مربوط به دوره قاجار و از شاخص ‌ترین بناهای کاخ گلستان و برجسته ‌ترین ساختمان ضلع شرقی مجموعه کاخ گلستان است. که کار ساخت آن از سال 1244 تا 1246 خورشیدی به طول انجامید سبک این بنا ترکیبی از معماری سنتی ایرانی و معماری غربی است. ساختمان دو برج هم شکل دارد، کاشی ‌کاری و پنجره سازه‌ ای آن ایرانی است و بهره‌ ای هم از معماری غربی دارد. کف شاه ‌نشین و نمای بنا با کاشی‌ کاری هفت ‌رنگ به سبک قاجاری تزئین شده ‌اند. این کاشی ‌کاری‌ ها نماها و تصاویری از طبیعت اروپا و معماری غربی را به نمایش می‌گذارند با این وجود سبک آنها ایرانی است. ازاره های مرمرین این بنا با نقوش گیاهان و جانوران به صورت نقش‌ برجسته تزئین شده‌اند و به نظر می ‌رسد که ازاره‌ ها به دوره‌ های متفاوتی تعلق دارند.

تالار سلام

تالار سلام یا تالار موزه یکی از اتاق‌ های کاخ گلستان است که در حال حاضر به صورت موزه مورد استفاده قرار می‌ گیرد. این تالار در دوره سلطنت پهلوی برای تشریفات رسمی مورد استفاده قرار داشت و تاج ‌گذاری محمدرضا پهلوی و شهبانو فرح در آن صورت گرفت ساخت اتاق موزه در سال 1253 شمسی آغاز شد بعد از 2 سال به پایان رسید. مهم‌ترین چیزی که در این تالار قرار داشته تخت مشهور به تخت طاووس (قاجاری) و تاج کیانی بوده است که در سال 1360 به موزه جواهرات ملی واقع در خیابان فردوسی منتقل شدند و تنها بدل (ماکت) تخت طاووس (قاجاری) و تخت نادری در تالار موجود است.

تالار سلام از سمت جنوب با 9 پنجره به باغ گلستان مشرف است و با مساحتی حدود 1000 مترمربع به عنوان بزرگترین تالار مجموعه کاخ‌های گلستان شناخته می ‌شود. بار سازه‌ ای سقف این تالار را هشت ستون قطور در دو ردیف تحمل می ‌کنند.

موزه مخصوص در شمال کاخ گلستان و در طبقه زیرین تالار سلام واقع شده است که به دست محمد ابراهیم خان معمار باشی بنا شده است. در زمان شاهان قاجار این بخش محل انبار چینی آلات و نقره جات اهدایی از سوی اروپاییان به دربار قاجار بود. در دوره پهلوی دوم این مکان، موزه مخصوصی جهت نگهداری هدایای خصوصی سلاطین اروپایی به پادشاهان قاجار گردید. از اشیایی که در این محل نگهداری می‌شود، می‌توان به زره شاه اسماعیل صفوی، تیر و کمان نادرشاه، ساعد بند و مهر فتحعلی شاه، تاج آقا محمدخان، دسته مهرهای شاهان قاجار، گوی غلطان عاج، تخم شتر مرغ و … نام برد.

تالار آینه

تالار آینه یکی از اتاق‌ های کاخ که در غرب مجموعه گلستان و بالای سردر ورودی عمارت اصلی و در غرب تالار سلام قرار دارد. این تالار به همراه تالار سلام در سال 1253 خورشیدی توسط صنیع الملک ساخته شد و تزیینات آن تا سال 1261 شمسی طول کشید و به پایان رسید.

ضلع جنوبی این تالار به باغ گلستان است و دارای سه ارسی بزرگ قوسی شکل به سمت باغ و دو در و یک پنجره قوسی بزرگ در سمت عمارت است. در این تالار از آینه ‌کاری بسیار زیبایی انجام شده‌ است.

ایوان تخت مرمر یا دیوان خانه

بنای ایوان تخت مرمر یا ایوان دار الاماره یا دیوان ‌خانه، قدیمی‌ ترین بنای کاخ گلستان میباشد و ساخت آن را به کریم خان زند نسبت می ‌دهند. این ایوان در سال 1173 بنا گردید. در دوران سلطنت سلسله قاجار، شاهان در این مکان گرد می‌ آمدند و در ایام نوروز و عیدهای دیگر به طبقات مختلف مردم شاد باش می ‌دادند.

نمایی از تخت مرمر (اوژن فلاندن فرانسوی 1840)

ساختمان ایوان تخت مرمر دو بار دستخوش تغییرات وسیع گردید، بار اول در سال 1206 که آقا محمد خان به شیراز لشکر کشید و در آنجا قصر وکیل را ویران کرد و دستور داد پرده‌ های نقاشی، آینه‌ های قدی و مرمرها، ستون های بلند و درهای خاتم کاری آن را به تهران منتقل و در ایوان دیوان خانه نصب نمایند، ساختمان دچار تغییر شد، سقف آن را بلندتر کردند تا ستون های مرمر را در آن کار گذارند و بعضی طاقچه‌ ها و طاق نماها را پر کردند.

تغییرات وسیع تر در حدود سال 1300 هجری قمری در دوران سلطنت ناصرالدین شاه و به دنبال بروز خرابی ‌هایی در ساختمان ایوان انجام گردید. تزئینات ایوان از گچبری، سنگ ‌تراشی، خاتم کاری، آینه کاری و منبت و مشبک بسیار زیبا و دل‌ انگیز است.

در ایوان این ساختمان تختی مرمرین وجود دارد که در پی دستور فتحعلی شاه قاجار و در سال 1221 هجری قمری ساخته شد. 65 قطعه مرمر بزرگ و کوچک در این تخت به کار رفت، طراحی آن را میرزا بابای شیرازی نقاش باشی انجام داد و سرپرستی حجاری نیز بر عهده استاد محمد ابراهیم اصفهانی بود.

خلوت کریمخانی

خلوت کریمخانی در گوشه شمال غربی محوطه کاخ گلستان قرار گرفته است و دیوار به دیوار تالار سلام میباشد. خلوت کریمخانی بنایی سر پوشیده و ستون‌ دار به‌ صورت ایوان سه دهنه است، در مرکز ساختمان آن حوضی ساخته شده است و پیشتر از این آب قنات شاه از میانه حوض می‌ جوشیده ‌است. دو اثر هنری در خلوت کریمخانی وجود دارد که یکی سنگ مزار ناصرالدین شاه و دیگری تخت فتحعلی شاه است.

عمارت بادگیر

عمارت بادگیر در ضلع جنوبی باغ گلستان بین سال ‌های 1220 و 1260 به دستور فتحعلی شاه قاجار ساخته شد. مظفرالدین ‌شاه قاجار در عمارت بادگیر کاخ گلستان تاجگذاری نمود. گوشواره های زیبا و بالا خانه ها و دهلیزها از جمله بخش های این بنا هستند و ارسی ها و ستون ها زیبایی خاصی به آنها بخشیده اند. نقاشی، زرنگاری، آینه کاری، گچ بری، منبت کاری و مرمر در سراسر عمارت به کار رفته است و به همین دلیل آن را یکی از ساختمان های جالب توجه و پرکار ارگ سلطنتی در آن زمان می دانند. تالار شاه نشین این بنا شاهکاری کم نظیر به شمار می رود و این تزیینات در آن به کار رفته اند: نه ارسی، دو ستون گچی مار پیچ نقاشی شده به سبک زندیه، ازاره های مرمرین نقاشی شده، کفپوش معرق هفت رنگ با طرح بته جقه و زرد رنگ، آینه کاری و نقاشی دیوارها و سقف.

کاخ ابیض (موزه مردم شناسی)

در اواخر سلطنت ناصر الدین شاه بود که سلطان عبدالحمید پادشاه عثمانی مقداری اثاثیه گران قیمت (چند دست مبل استیل لوئی شانزدهم، پرده های مخملی، دو قطعه آینه با قاب و پایه ها، مجسمه های برنزی و مطلای زیبا و چند قطعه قالی بافت ترکیه) را برای شاه ایران فرستاد. در آن هنگام تمام کاخ ها در اوج شکوه و زیبایی بودند و هیچ کدام شان جایی برای وسایل جدید نداشتند. همین بهانه ای شد که شاه در گوشه جنوب غربی محوطه گلستان کاخ جدیدی را برای این وسایل بسازد. در سال 1347 موزه مردم‌ شناسی از محل سابق به کاخ ابیض در مجموعه کاخ گلستان انتقال داده شد.

در پنجره ‌هایی که در این عمارت بکار رفته به سبب تأثیر معماری اروپایی نقش ها ساده شده و از خطوط منحنی استفاده شده و به گره خورشیدی نام‌ گذاری شده ولی درب ورودی کاخ کاملاً طبق نقوش هندسی معماری قاجار ساخته شده که از گره هشت مشبک در زمینه نیم‌ دایره استفاده شده ‌است. ناصرالدین شاه که مدهوش معماری اروپایی بود کاخ را به رنگ سفید آراست و حتا در پله ها نیز از مرمر سفید و رگه دار استفاده کرد. همین بهانه ای شد تا بنای تازه ساخت قصر ابیض نام بگیرد.

تالار عاج

تالار عاج (یا به تعبیر برخی تالار آج) یکی از تالار های عمارت اصلی در کاخ گلستان است که بعد از تالار آینه و در سمت غرب تالار برلیان قرار دارد. تاریخ احداث این تالار و حوضخانه زیر آن معلوم نیست. مسلما این تالار قبل از تالار سلام و تالار آینه ساخته شده و از بناهای دوره ناصرالدین شاه است که البته بعدها در زمان خود وی در نمای آن تغییراتی دادند تا با دو تالار دیگر هماهنگ شود.

برخی این تالار را تالار عاج، و برخی دیگر به نام تالار آج تعبیر می‌نمایند. در تالار فعلی، دو عاج بزرگ فیل قرار داده شده‌ است که می‌تواند توجیهی بر نام تالار عاج باشد. اما به تعبیر برخی دیگر، این تالار در گذشته محل پذیرایی و صرف غذا بوده و برخی نام درست این عمارت را تالار آج یاد می‌کنند و دلیل آن را به این صورت بیان می‌کنند که اولاً نام دیگر آن سفره خانه است، دوم اینکه آج در ترکی به معنای گرسنه است، سوم اینکه در هیچ جای ساخت این تالار عاج به کار نرفته است.

تالار برلیان

در شرق تالار عاج، چند تالار و اتاق زیبا وجود دارد که آینه کاری های فراوان، چلچراغ ها، سر بخاری ها و پله ها و سرسراهای متعدد در آن به چشم می خورد. این قسمت به تالار برلیان شهرت دارد و در ارتفاعی پایین تر از تالار عاج واقع شده است.

پیش از آنکه تالار برلیان در اینجا شکل گیرد کاخ یا تالار بلور در این نقطه قرار داشته است که از بناهای دوران فتحعلی شاه به حساب می آمد. در مورد این بنا اطلاعات زیادی موجود نیست و تنها در کتاب ها و نوشته ها نام و اشاره ای مختصر به آن به چشم می خورد، حتا تصویری نیز از تالار بلور وجود ندارد. این تالار تا سال 1300 هجری قمری هنوز هم وجود داشته است چرا که اشاراتی به آن در منابع تاریخی وجود دارد.

تالار الماس

عمارت الماس (تالار الماس) یکی از قدیمی ‌ترین عمارت‌ های کاخ گلستان میباشد. عمارت الماس در قسمت جنوبی محوطه باغ گلستان درست بعد از عمارت بادگیر واقع گردیده است. این تالار از بخش‌ های قدیمی ارگ سلطنتی کاخ گلستان محسوب می ‌گردد. عمارت الماس در دوره فتحعلی‌شاه قاجار در محوطه کاخ گلستان ساخته شد.

در معماری عمارت الماس از اتاق‌ های گوشواره، بالاخانه، دهلیز‌ها، پستوها و بسیاری دیگر از عناصر معماری ایرانی استفاده شده است. در زیر بنا زیرزمینی وجد دارد که به آن حوضخانه می ‌گویند. دوره ناصرالدین شاه در بنا تغییرات ایجاد گردید اما اصل بنا با معماری قاجار هم ‌خوانی دارد. برای مثال بسیاری از طاق‌ ها و طاق نما‌های جناغی تالار در زمان ناصرالدین شاه به طاق‌ های قوسی یا رومی تبدیل گردیده و همچنین دیوارهای تالار با کاغذ دیواری ‌های که از فرانسه وارد شده بود، پوشانده ‌اند.

تالار ظروف

تالار ظروف بخشی است که در سال 1344 خورشیدی بر روی بقایای عمارات قاجاری ساخته شد و در آن برخی از هدایای سلاطین اروپایی به شاهان قاجار به نمایش درآمدند.

بنا های سابق کاخ گلستان

بنا هایی که در گذشته در کاخ گلستان وجود داشته است عبارت اند از :

تکیه دولت
خوابگاه ناصری
تالار خاقان مغفور
عمارت صندوق خانه و رخت دارخانه سلطنتی
عمارت خروجی
عمارت اندرونی
دروازه نقاره‌خانه

تزئینات کاخ گلستان

کاشی کاری

کاشی های این مجموعه دارای مضامین متنوعی هستند که عبارتند از: اساطیری، شکار و شکارگاه، رزم و نبرد، بزم، عاشقانه، منظره و دور نما و بناهای تاریخی، گیاهی و جانوری، پادشاهان، درباریان و کارگزاران حکومتی، مذهبی.

برخی از کاشی های استفاده شده در کاخ گلستان

آینه کاری

بازتاب نور در قطعات بی‌ شمار آینه درخشش و زیبایی خاصی ایجاد می کند و البته پوششی بسیار مناسب و زیبا برای تزیین بنا از نظر استحکام و دوام به شمار می رود.

طلا کاری

تزیینات طلاکاری روی سنگ از انواع تزیینات رایج دوران قاجار به شمار می رود و شمس العماره و تخت مرمر از این زینت زیبا برخوردارند. این گونه تزیینات در مجموعه گلستان لایه های مختلفی دارند که عبارتند از: تکیه گاه سنگی، واسط چسباننده، ورق طلا، لایه محافظ. در این تزیینات از ورق فلزی با ضخامت 0.1 میکرون و 0.3 میکرون برای طلا کاری استفاده شده است و اثری از رنگدانه یا پودر فلزات به چشم نمی خورد.