معماری اقلیمی در ایران، پاورپوینت معماری اقلیمی در ایران، معماری همساز با اقلیم در ایران، چهار اقلیم ایران در معماری، انواع اقلیم در معماری ایران
توجه به شرایط اقلیمی در طراحی فضاهای شهری، روستایی، بناها و به ویژه بناهای مسکونی از گذشته تا به امروز مدنظر طراحان بوده است. هرچند که امروزه معماری همساز با اقلیم کمتر مورد توجه طراحان است. در معماری بومی ایران، ساخت و ساز در مناطق مختلف اعم از شهری و روستایی با شرایط آب و هوایی منطقه تطابق داشته است. اما در دهه های اخیر این موضوع کم رنگ شده است.با مطالعه معماری ایرانی میتوان گفت که یکی از مهم ترین عوامل موثر در طراحی شهرها و بناها در ایران اقلیم میباشد. آنچنان که تاثیر آن در تمام تار و پود بافت شهری و حتی تک تک بناها و عناصر معماری و معماری داخلی فضاها دیده میشود.
تقسیم بندی اقلیمی ایران
حدود تقسیمات چهارگانه اقلیمی در ایران عبارت اند از :
- اقلیم فلات مرکزی (گرم و خشک)
- اقلیم نواحی کوهستانی و مرتفع فلات (سرد)
- کرانه جنوبی دریای خزر (معتدل و مرطوب)
- کرانه شمالی خلیج فارس و دریای عمان (گرم و مرطوب)
اقلیم گرم و خشک
دشت های فلات (نواحی گرم و خشک) که بخش عمده ای از مساحت کشور ما محسوب میشوند، عمدتا در نواحی مرکزی و شرقی مملکت قرار دارند. دو منطقه دشت کویر و کویر لوت در مرکز ایران واقع شده اند که به طور کلی لم یزرع و با بارندگی بسیار اندک میباشند. بارندگی بسیار کم، خشکی زیاد هوا، پوشش گیاهی اندک، و اختلاف درجه حرارت شب و روز از ویژگی های بارز این اقلیم می باشد. در این اقلیم بافت شهری و روستایی بسیار متراکم، فضای شهری کاملا محصور، کوچه ها باریک و نامنظم و بعضا پوشیده با طاق، ساختمان های متصل به هم می باشند. معماران این اقلیم کوشیدند تا با ایجاد یک فرم مناسب برای ساختمان حداکثر نور خورشید را در زمستان وارد خانه کنند و در مقابل، بنا در تابستان کمترین گرما را کسب کند. همچنین با وارد کردن عناصری طبیعی همچون آب، گیاه، باد به محیط زندگی این طراحی اقلیمی بناها کامل تر شد. بناها در اقلیم گرم و خشک به صورت درونگرا و محصور و با دیوارهایی قطور و بعضا به سبک گودال باغچه ساخته میشوند و در واقع شاهد خانه هایی چهارفصل همراه با عناصری همچون بادگیر هستیم.
اقلیم سرد و کوهستانی
دو سلسله کناره البرز و زاگرس نواحی مرکزی ایران را از سواحل دریای خزر در شمال و جلگه بین النهرین در غرب جدا میکند. شیرکوه، کوه تفتان و کوه های منفرد دیگری نیز در قسمت های مرکزی و شرقی ایران وجود دارد که در دسته مناطق اقلیم سرد و کوهستانی جای داده میشوند. اقلیم سرد و کوهستانی دارای یخبندان های مکرر در زمستان می باشد. این مناطق دارای زمستان های سرد و طولانی بوده و سطح زمین اغلب پوشیده از برف است. مناطق سرد و کوهستانی زمستان های سرد و بسیار سرد و تابستان ها معتدل دارند. نزولات جوی در اکثر مواقع به شکل برف می باشد. در این مناطق نوسان دما در شب و روز و فصول مختلف سال زیاد است. در اقلیم سرد جهت مهار هرچه بیشتر سرما، بافت شهرها و روستاها به صورت متمرکز و متراکم شکل میگیرد و شاهد فضاهای شهری کوچک و محصور هستیم که جهت آفتاب و عوارض زمین عامل تعیین کننده در نحوه استقرار، گسترش و سیمای کلی شهر می باشد. در اقلیم سرد، ساختمان فشرده و پلان آن مربع می باشد. ساختمان های دو طبقه ای كه فرم آنها شبیه به مكعب است، بهترین نوع ساختمان از نظر كنترل گرمای هوای داخلی در زمستان است. هرچند فرم خطی، U شکل، L شکل و حیاط مرکزی نیز در بناهای این اقلیم مشاهده میشود. ارتفاع اتاقها کم، دیوارهای قطور با ظرفیت حرارتی بالا، بام ها غالباً به صورت مسطح، ایوان های کم عمق، بازشوها کم و کوچک، تمرکز بازشوها در جبهه جنوبی از دیگر خصوصیات فرم بناها در اقلیم سرد و کوهستانی می باشد.
اقلیم معتدل و مرطوب
این اقلیم در خاک ایران از بندر آستارا شروع شده و به صورت یک نوار باریک در حاشیه جنوبی دریای خزر بعد از عبور از گرگان در استان گلستان تا مرز کشور ترکمنستان امتداد میابد. بارندگی فراوان، رطوبت نسبتا بالا در کلیه فصول سال، تفاوت کم درجه حرارت بین شب و روز از خصوصیات بارز آب و هوایی در این اقلیم می باشد. جهت آسایش انسان، ویژگی هایی که این اقلیم مرطوب و پر باران ایجاب میکند اینست که در فصول گرم، در کلیه فضاهای شهری از جریان باد و در داخل ساختمان ها از کوران دو طرفه هوا باید حداکثر استفاده صورت گیرد. در طی این فصول ایجاد سایه و وجود جریان هوا بهترین شرایط را برای انسان فراهم می نماید. در فصول سرد نیز باید جلوی باد سرد و باران های سیل آسا را سد نمود. در اقلیم معتدل و مرطوب بافت شهری و روستایی به حالت باز و گسترده با تراکم پایین و پراکنده می باشد. فرم بنا ها نیز به صورت آزاد و اغلب با کشیدگی در جهت شرقی-غربی و به صورت برونگرا می باشد. در بناهای این اقلیم شاهد ایوان ها و غلام گرد ها در اطراف ساختمان و سقف های شیبدار هستیم.
اقلیم گرم و مرطوب
این منطقه اقلیمی در امتداد یک نوار ساحلی باریک و نسبتاً طولانی است که بیش از دو هزاركیلو متر طول آن می باشد و از مصب اروند رود در جنوب غربی استان خوزستان شروع شده و به خلیج گواتر در جنوب شرقی استان سیستان و بلوچستان ختم میشود. رطوبت هوا بسیار زیاد در تمام فصول سال، اختلاف کم درجه حرارت بین شب و روز، تابش تقریباً عمودی آفتاب در فصول بهار و تابستان از بارزترین خصوصیات آب و هوایی اقلیم گرم و مرطوب می باشد. بهترین روش برای مقابله با شرایط سخت آب و هوایی در این منطقه، ایجاد سایه و استفاده از جریان باد است به همین جهت با بافت نسبتا باز روبرو هستیم که گسترش شهرها و روستاهای ساحلی نیز در امتداد کنار ساحل و جهت آن رو به دریا می باشد. معماران در اقلیم گرم و مرطوب میکوشند تا فرمی مناسب برای ساختمان ها ایجاد کنند، که نتیجه آن عموما طراحی بناها به صورت نیمه درونگرا میباشد که سعی در ایجاد حداکثر سایه و کوران هوا با عناصری چون بادگیر، بازشوهای متقابل و سرتاسری در اتاق ها، شناشیرها و . . . نمودند.
