بررسی جایگاه آب در معماری ایران باستان، پاورپوینت آب در معماری ایران باستان، نقش آب در معماری ایران، آب در معماری ایرانی، نقش آب در معماری ایران باستان
آب از دیرباز و از بدو پیدایش حیات، نقش اساسی در ادامه زندگی و طبیعتاً درموجودیت انسان ایفا نموده است. نقش آب در پیدایش و رشد حیات در نظریه های علمی نیز مدت ها مورد توجه دانشمندان قرار گرفته و امروزه همه در آن اتفاق نظر دارند. آب همچنین بشر را به ایجاد شاهکارهای فوق العاده مهندسی سوق داده است وساخت آبراه های سنتی در دوران اوج قدرت امپراتوری روم وایران، ساخت سد های کوچک ،حمام های عمومی ،چاه ها و قنوات باقی مانده و لوله کشی های سفالینی مصداقی از شاهکارهای فوق می باشند. در طول تاریخ آب عامل مهمی در شکل دادن به روش زندگی بشر توسعه تکنولوژی ،زبان، وفرهنگ بوده است.
آب سر منشاء پیدایش سکونتگاه ها بوده است، وجود یک سرچشمه و منبع آب دلیلی منطقی برای ساختن تلقی می شده است .نمود آب در معماری به عنوان عنصری اصلی و مرکزی تلقی شده است و معماری اطراف آن شکل گرفته؛ شکل و فرم به مکان ها می بخشد، رابط و پیوند دهنده فضا های مختلف به یکدیگر می شود، به صورت جاری و گذرا از داخل محیط می گذرد و یا بصورت منظرین و نمایشی نمود می یابد. دسترسی به منابع آب یکی از عوامل موثر در مکان یابی شهری بوده است. بررسی کلی جغرافیای شهر های ایران به خوبی وابستگی میان زندگی شهری و دسترسی به منابع آب را نشان می دهد.
جنبه نمادین آب
آب نماد همه چیزهایی است که بالقوه وجود دارند، آب در آفرینش، اساطیر،آیین ها،شمایل نگاری ها،جدا از ساختارهای فرهنگی،همواره یک نقش دارد،مقدم بر هر شکل و صورتی است و محمل و تکیه گاه هر آفرینش . در ایران آب پیام آور روشنایی و پاکی به شمار می رفت و از ارزش زیادی برخوردار بوده است شاید به این علت که ایران کشوری کم آب بوده ، این مایع حیاتی بین ایشان قدر و منزلتی والا داشته است. آب در نزد ایرانیان نه تنها برای رفع نیازها مورد استفاده قرار می گرفته ، بلکه از لحاظ معنوی و روحی نیز تاثیر بسیاری داشته است.
اشکال حضور آب
حضور آب که در محیط به اشکال زیر نمود می یابد، تجسم و تبلور اعتقادات و نحوه نگرش خالقان فضا نسبت به آن و نشات گرفته از ارزش والای آن در تاریخ و حیات بشر میباشد.
مرکزیت
حضور آب دلیل بوجود آمدن مراکز جمعیتی بسیاری است که اغلب در کانون و هسته مرکزی واقع است . این مرکزیت علاوه بر معماری و شهر سازی به سایر مفاهیم مذهبی ،ادبی و هنری نیز راه یافته است.
شکل دهنده
حضور آب در فضا ها در دو حالت ظرف و مظروف یافت می شود که هر یک متاثر از کاربری و شکل فضا می باشد و بیانگر معنی یافتن آب با محیطش است.
دعوت کننده، پیوند دهنده، جداکننده
آب محیط را به یکدیگر دوخته ویا از هم جدا می سازد ،در هر حال نقش دعوت کنندگی خود را داراست .
گذرا، جاری
حرکت و زندگی با جریان آب همراه بوده است و بهشت های زمینی، تصور از نهرهای روان است.
منظرین و نمایشی
نمایش آب در اوج قلت با حالات گوناگون از رنگ ظرف تا شیوه های ارایه می باشد و ایجاد منظری خاص برای انعکاس محیطی که توامان در آن وحدت و کثرت تبلور می یابد.
آب و نقش روان درمانی آن
ایمان و اعتقاد
آب از عناصری است که نزد ایرانیان نشانه پاکدامنی و باروری و برتری است تا آنجا که یکی از جشن های ششگانه آمیخته با هنر های قومی در ایران قدیم به این عنصر منسوب می شود .
صدا
در محور آرامش دهی ، صدای آب ، اگر به میزان معینی برسد درست در لبه شکست سکوت قرار می گیرد که این همان صدای روشن نامیده می شود ؛ زمزمه آب از فواره های حوض شنیده و آرامش بر قرار می کند ، آرامشی که نمایانگر تسلط انسان بر طبیعت است و در واقع موسیقی روح و روان محسوب میشود .
ارتباط و تماس
تماس آن با پوست صمیمی ترین تجربه شخصی و نشانه ورود به آرامش میباشد. غوطه ور شدن در آب هم به نوعی رهایی ، به نوعی قطع ارتباط با دنیایی است که در بالای سطح آب قرار دارد.
آب و آیین های باستانی
جشن آب پاشان
برابر با روایت ابوریحان بیرونی، منشأ جشن مربوط است به زمان جمشید. در این زمان عدد جانوران و آدمی آنقدر زیاد شد که دیگر جایی باقی نماند. خداوند زمین را سه برابر فراخ تر گردانید و فرمود مردم غسل کنند تا از گناهان پاک شوند، و از آن گاه جشن آبریزگان به یادگار ماند.
مراسم طشت گذاری
رسم "طشت گذاری" یا "طشت گردانی" که منسوب به اردبیل، به طور خاص و مردم آذربایجان به طور عام میباشد. " در این آئین، طشت، نماد مشک سقای کربلا، نماد آب، نماد رود و نماد فراتی است که به روی حسین (ع) و یارانش بسته شد.
آب در معماری ایران باستان
آب انبار ها
نیاز به آب در سراسر راه های ایران و در اکثر شهرهای این سرزمین باعث ایجاد معماری آب انبار شد که آب را مدتی ذخیره نماید و بعضی از آب انبار هایی که در شهرهای خشک کم آب ساخته شده خود اثری بسیار زیبا و از لحاظ معماری شایان توجه است . سابقه ساخت آب انبار در ایران بسیار طولانی بوده و هنوز آب انبارهایی از قرن ششم و هفتم هجری به جا مانده است. برای اینکه آب داخل آب انبار نگندد چند بار آهک ونمک داخل آن می ریختند بدین ترتیب روی آن لایه بسته شده و اگر پرده روی آن پاره می شد آب آن می گندید وغیر قابل استفاده می شد.شیوه های مختلفی برای ساخت آب انبارها در نقاط مختلف ایران به کار می برند .
نیاز به آب در سراسر راه های ایران و در اکثر شهرهای این سرزمین باعث ایجاد معماری آب انبار شد که آب را مدتی ذخیره نماید و بعضی از آب انبار هایی که در شهرهای خشک کم آب ساخته شده خود اثری بسیار زیبا و از لحاظ معماری شایان توجه است . سابقه ساخت آب انبار در ایران بسیار طولانی بوده و هنوز آب انبارهایی از قرن ششم و هفتم هجری به جا مانده است. برای اینکه آب داخل آب انبار نگندد چند بار آهک ونمک داخل آن می ریختند بدین ترتیب روی آن لایه بسته شده و اگر پرده روی آن پاره می شد آب آن می گندید وغیر قابل استفاده می شد.شیوه های مختلفی برای ساخت آب انبارها در نقاط مختلف ایران به کار می برند .
استخرها
طبیعت گرایش موجودات به آب و آب تنی، سب شده که انسان ها بالاخص به نحوی از انحناء از این موهبت حیاتی تا آنجایی که میسر است، حداکثر بهره برداری را بکنند. سیر تاریخ و افزایش تجملات حیاتی ، تکنولوژی مدرن و امکانات مالی ،انسان را بر آن داشته که نیاز به آب تنی را با احداث حوض ،حوضچه یا استخر در منازل ، استخرهای محله ای و کوچه ای یا استخرهای عمومی در استادیوم ها بر آورده کنند .اگر به طرح های مختلف استخرها توجه کنیم ، می بینیم که این گونه استخرها در اوایل قرن بیستم بیشتر به صورت مستطیل ، بیضی یا به اشکال هندسی منظم بوده است در طول قرن حاضر بخصوص بعد از جنگ جهانی دوم ، در طرح اینگونه استخرها تجدید نظرهایی گردیده و اشکال هندسی نا منظم با خصوصیات بهداشتی بیشتر ،تزئینات نوری و تولید امواج مصنوعی در آب ، تفنن خاصی را به همراه آورده است .در منازل بر حس موقعیت ساختمان و امکان وجود فضای کافی ، استخرها در اندازه و اشکال مختلف ساخته می شوند.
آبنما ها
یکی دیگر از عوامل تزئینی تلفیقی و ارتباطی با محیط که به نحوی در فضا و مکان باغ موثر می افتد انواع آب نماها می باشد. این نوع آب نماها را در زبان فارسی با توجه به روابط سنتی که سینه به سینه انتقال یافته حوض و حوضچه می گویند ولی در حقیقت این دو (حوض و حوضچه ، آبنما ) با یکدیگر تفاوت هایی دارند. آب نما حوض و حوضچه هر کدام از نظر معماری تابع اصول معین و خاص خود می باشند . آب نماها دارای عمق کمتر از حوض و حوضچه ها است و با تزئینات مدرن از قبیل چراغهای رنگارنگ مخصوص، داخل آب فواره های متنوع گاهی جایگاهی برای گیاهان آبی و باغچه های در کنار یا در وسط آن بوده و اشکال آنها کمتر از اصول هندسی منظم پیروی می کنند . در این آب نماها بیشتر از اشکال تغییرشکل یافته هندسی استفاده می شود.معمار فواره ” تروی ” می گوید. فواره ها در واقع موسیقی فضاها محسوب میگردند. آب نماها آینه محیط اطراف هستند . در معماری ما حوض به عنوان سمبل آب راکد استفاده می شود . حوض های جلو بناها مکمل معماری می شوند و مانند آینه آنها را در خود منعکس می کنند . نمونه بارز آن چهلستون است.
نهرها
شرح و توضیح اختصاصی درباره نهرهایی که جنبه تزیینی داشته باشد، بستگی کامل به سلیقه و ذوق فردی دارد . بنا براین اگر ایجاد نهرها صرفآ به منظور آبیاری باشد و می توان از آن نیز برای خلق زیبایی به صور مختلف استفاده نماییم از شی ها یا گردش های آب در زوایای مختلف و آبشار های کوچک و شره آب استفاده می شود تا صدای آرامش بخش آن روان خسته رهگذران را بیاساید.
حوضخانه ها (حوضخانه های کاشان)
نظر به اینکه کاشان در حاشیه کویر قرار گرفته و دارای آب و هوای کویری است و در بعضی از ماه ها ، گرمای هوا طاقت فرسا می شود ، بخصوص که از نظر آب ، و مواه طبیعی هم در مضیقه می باشد لذا معماران مبتکر و خوشفکر و چربدست این شهر با ابداع احداث خانه های گودال باغچه و ساختن یک یا دو طبقه ساختمان در اعماق زمین ،ساخنمان ها را به صورتی طراحی کرده اند که علاوه بر استفاده از خواص نارسانایی مصالح سنتی ساختمانی ،نوع طرح و نقشه بنا نیز در عدم انتقال و جابجایی حرارت و یا مقاومت در مقابل گرما و سرما و سر و صدا ، محیط و شرایط راحتی برای سکنه فراهم آید و بعلاوه از نظر اختلاف سطح و شیب نیز به صورتی باشد که آب جاری قنات ها هم به آنها مشرف باشد . بررسی نشان می دهد که داشتن عمارت حوضخانه ، یکی از علائم و نشانه های تشخیص و تعین هم بشمار می آمده است و لذا افرادی که از نظر مالی امکان ساخت چنین بنایی را می یافته اند ،از لحاظ اظهار وجود و پیدا کردن شخصیت اجتماعی و سر شناس شدن در جامعه هم مبادرت به احداث حوضخانه می کرده اند تا علاوه بر برخورداری از فضای مطبوع آن در تابستان ، به عنوان طبقه ممتاز جامعه هم مطرح باشند.
عمده دلایل احداث حوضخانه ها
- نیاز به فضایی واسط ما بین فضا های داخل و خارج
- جنبه حیاتی و تقدس آب: جنبه حیاتی و تقدس آب برای ایرانیان و استفاده از آن برای ایجاد پیوند ما بین معماری و محیط و طراوت بخشی به فضا
- حفظ آب: بوسیله ایجاد سایه آب، این عنصر حیاتی و مقدس را حفظ میکردند
نشانه ای از اشرافیت و تشخص: احداث حوضخانه چه در باغ و چه در خانه نشانه ای از اشرافیت و تشخص به شمار میرفت. افراد به لحاظ ابراز وجود و پیدا کردن شخصیت اجتماعی مبادرت به احداث حوض خانه می کردند. - تداوم جریان زندگی در تابستان طاقت فرسای کویر: مردم ناچار نباشند برای فرار از گرمای هوا و استفاده از آب و هوای خنک مناطق ییلاقی، در تابستانها منطقه خود را ترک کنند.
- نیاز اقلیمی: ابداع و احداث حوضخانه ها ناشی از حف حیات و نیاز اقلیمی مناطق کویری در تابستان بوده است.
- چهارخیابان ، نهر ها ، فواره ها ، چبوتره و حوض باغ
آب در معماری باغ ها
یکی از عناصر اصلی و حیاتی در باغ وجود آب است که قسمتی از آن منحصرا برای آبیاری حفاظت گیاهان و بخش دیگر به منظور ایجاد و خلق زیبایی در طراحی مورد استفاده قرار می گیرد. آنچه که مورد توجه است وجود و تاثیر آب از دیدگاه خلق زیبایی و تنوع در محیط از قبیل تشکیل انواع نهرها ،به طور مصنوعی آب نما ها (حوض و حوضچه ) آبشارها چشمه های مصنوعی ،حلقه چاه ها استخر و آبشخور پرندگان است. از طرف دیگر وجود آب در باغ به هر یک از صور فوق ،خود به نحوی در متعادل کردن درجه حرارت هوا ، تامین رطوبت نسبی جهت گیاهان و ایجاد طراوت خاص موثر می باشد که نتیجتا مجموعه این عوامل از یکنواختی و خشکی محیط می کاهد.
فرق باغهای ایرانی و اروپایی در این است که اروپاییان به دلیل داشتن آب و هوای معتدل به پرورش گل و بوته اشتیاق دارند به خاطر اینکه بتوانند از آفتاب بیشتری برخوردار شوند؛ ولی ایرانیان بدلیل اینکه هوای گرم و خشکی دارند بیشتر از بوته استفاده میکنند تا از سایه و خنکی سایه استفاده کنند و از آب نیز استفاده زیادی در باغ می کنند تا باغ را با طراوت کند .
چهار باغ طرح نمونه باغ های ایران است که در آن ممکن است یک محور بلند تر از محور دیگر باشد .از زمان ساسانیان در اینگونه طرح ها در شکارگاه ها در محل تقاطع محور ها کوشکی بنا می کردند .آب وسیله اساسی ایجاد باغ در ایران است.
باغ آبی
منظور از باغ آبی گونه ای از باغ است که آبگیری بزرگ در قسمتی از عرصه آن به شکل مصنوعی یا با استفاده از عوارض طبیعی ساخته می شد و برای پدید آوردن منظره ای بدیع و خوشایند ،عمارت کوشک در روی سکویی که در میان آبگیر با مصالح مقاوم در برابر آب ساخته می شد ،بر پا می گردید و برای ایجاد دسترسی به کوشک غالبا معبر یا پلی بین کوشک و عرصه واقع در کنار آبگیر ساخته می شد کمبود آب در بیشتر نواحی ایران موج می شد که شمار بسیار اندکی از این گونه باغ ها در کشور ساخته شود . باغ ائل گلی در تبریز یکی از نمونه های باقی مانده از این گونه باغ ها به شمار می آید.
نمونه های بکارگیری آب در معماری ایران باستان
طاق بستان
مکانی برای بزرگداشت و تقدیس آب و ایزد آب یکی از نمونهای بسیار خوب طاق بستان در کرمانشاه می باشد.چشمه آب طاق بستان و آبگیر جلوی آن حداقل بیش ازهزار پانصد سال است که مورد توجه مردم است .پیشینه آن به ساسانی باز می گردد.
معبد آناهیتا
بنای معروف به معبد آناهیتا در مرکز شهر کنگاور بر سر راه همدان به کرمانشاه واقع شده است. این بنا بر روی تپه طبیعی با حداکثر ارتفاع 32 متر نسبت به سطح زمین های اطراف ساخته شده است.
بر روی صفحه ای چهارگانه این بنا به جز فاصله بین دو رشته پلکان جنوبی، یک ردیف ستون قرار گرفته است. این ستون ها کوتاه و قطورند. بلندی هر ستون که شامل پایه، ساقه و سرستون می باشند 3.54 متر و قطر هر یک از ساقه ستون ها که استوانه ای شکل می باشند 144 سانتی متر است. مورد کارکرد این بنا در میان محققین اختلاف نظرهایی وجود دارد. بطوریکه عده ای از نویسندگان این بنا را معبدی برای الهه آناهیتا دانسته اند. همان گونه که در گذشته اشاره گردید ؛ آناهیتا ایزد بانوی آب های روان، زیبایی، فراوانی و برکت در دوران پیش از اسلام بوده است.
زیارتگاه پیر سبز
این زیارتگاه در 52 کیلو متری شمال شرقی یزد در نزدیکی شریف آباد(اردکان ) در دامنه کوهی در یک سراشیبی تند و در دره عمیقی در بخش خرانق اردکان قرار دارد و گفته می شود نام چک چک یا چک چکو از صدای قطره های آب گرفته شده که از صخره ای می چکد.
نیایشگاه پیر سبز امکانات رفاهی مانند برق،آب آشامیدنی و تعدادی اتاق دارد که برای استراحت ساخته شده است که به آن ها خیله میگویند؛ در یکی از اتاق ها نیز چاهی به عمق بیش از 50 متر وجود دارد که زرتشتیان به نیت بر آورده شدن حاجاتشان، نخی را بر دور طناب این چاه گره میزنند. هر سال، زرتشتیان تمام دنیا، بین چهاردهم و هجدهم ژوئن برای انجام مراسم مذهبی در اینجا جمع می شوند. از مراسم ویژه ی این مکان می توان به خواندن اوستا و نیایش اهورا مزدا، پختن نوعی آش وغذاهای دیگر برای نذورات و دستگیری از مستمندان اشاره کرد.
منابع
بررسی جنبه نمادین آب در معماری ایران باستان (سومین کنفرانس بین المللی علوم و تکنولوژی - برلین آلمان)
در ادامه میتوانید اقدام به دانلود پاورپوینت آب در معماری ایران باستان نمایید.
برای خرید فایل ابتدا وارد حساب کاربری خود شوید اگر حساب کاربری ندارید اقدام به ساخت حساب کاربری نمایید.
مشخصات فایل :
- فایل پاورپوینت + فایل فونت
- 51 اسلاید
- فونت زیبای Casablanca.
- حجم فایل :5.2 مگابایت
- تصاویر فایل :
مطالب موجود در فایل :
- چکیده
- مقدمه
- جنبه نمادین آب
- اشکال حضور آب (مرکزیت، شکل دهنده ، شکل پذیر، دعوت کننده ، پیوند دهنده ، جداکننده، گذرا و جاری، منظرین و نمایشی)
- نقش روان درمان آب
- اهمیت تاریخی و فرهنگی آب
- آب سر منشاء پیدایش سکونتگاه ها
- آب درون فضاهای معماری
- ناهید (ایزد آب)
- زیارتگاه پیر سبز
- طاق بستان و آبگیر جلوی آن
- معبد آناهیتا
- جشن آب پاشان
- مراسم طشت گردانی
- آب و اصل معماری
- سقاخانه ها
- سقاخانه ها در تهران
- احترام به آب
- مروری بر تاریخچه آب گرمابه و پاکیزگی در ایران
- آب انبارها
- شیوه های آبرسانی در تمدن اورارتو
- آب و هنر باغ
- استخر
- آبنماها
- نهرها
- حوضخانه های کاشان
- باغ واقع در کنار رودخانه
- باغ آبی
- یافته ها
- نتیجه گیری
- منابع
