بررسی جایگاه آب در معماری ایران باستان، پاورپوینت آب در معماری ایران باستان، نقش آب در معماری ایران، آب در معماری ایرانی، نقش آب در معماری ایران باستان

آب از دیرباز و از بدو پیدایش حیات، نقش اساسی در ادامه زندگی و طبیعتاً در موجودیت انسان ایفا نموده است. نقش آب در پیدایش و رشد حیات در نظریه های علمی نیز مدت ها مورد توجه دانشمندان قرار گرفته و امروزه همه در آن اتفاق نظر دارند. آب همچنین بشر را به ایجاد شاهکارهای فوق العاده مهندسی سوق داده است وساخت آبراه های سنتی در دوران اوج قدرت امپراتوری روم وایران، ساخت سد های کوچک ،حمام های عمومی ،چاه ها و قنوات باقی مانده و لوله کشی های سفالینی مصداقی از شاهکارهای فوق می باشند. در طول تاریخ آب عامل مهمی در شکل دادن به روش زندگی بشر توسعه تکنولوژی ،زبان، وفرهنگ بوده است.

آب سر منشاء پیدایش سکونتگاه ها بوده است، وجود یک سرچشمه و منبع آب دلیلی منطقی برای ساختن تلقی می شده است .نمود آب در معماری به عنوان عنصری اصلی و مرکزی تلقی شده است و معماری اطراف آن شکل گرفته؛ شکل و فرم به مکان ها می بخشد، رابط و پیوند دهنده فضا های مختلف به یکدیگر می شود، به صورت جاری و گذرا از داخل محیط می گذرد و یا بصورت منظرین و نمایشی نمود می یابد. دسترسی به منابع آب یکی از عوامل موثر در مکان یابی شهری بوده است. بررسی کلی جغرافیای شهر های ایران به خوبی وابستگی میان زندگی شهری و دسترسی به منابع آب را نشان می دهد.

مطلب مرتبط :
جایگاه آب در معماری + پاورپوینت

جنبه نمادین آب

آب نماد همه چیزهایی است که بالقوه وجود دارند، آب در آفرینش، اساطیر،آیین ها،شمایل نگاری ها،جدا از ساختارهای فرهنگی،همواره یک نقش دارد،مقدم بر هر شکل و صورتی است و محمل و تکیه گاه هر آفرینش . در ایران آب پیام آور روشنایی و پاکی به شمار می رفت و از ارزش زیادی برخوردار بوده است شاید به این علت که ایران کشوری کم آب بوده ، این مایع حیاتی بین ایشان قدر و منزلتی والا داشته است. آب در نزد ایرانیان نه تنها برای رفع نیازها مورد استفاده قرار می گرفته ، بلکه از لحاظ معنوی و روحی نیز تاثیر بسیاری داشته است.

جشن آب پاشان

برابر با روایت ابوریحان بیرونی، منشأ جشن مربوط است به زمان جمشید. در این زمان عدد جانوران و آدمی آنقدر زیاد شد که دیگر جایی باقی نماند. خداوند زمین را سه برابر فراخ تر گردانید و فرمود مردم غسل کنند تا از گناهان پاک شوند، و از آن گاه جشن آبریزگان به یادگار ماند.

در مأخذ دیگر شروع این جشن چندان قدیم نیست و به عهد ساسانیان مربوط می شود.نقل میشود: در روزگار شهریاری فیروز بن یزدگرد بن بهرام (پیروز یکم) هفت سال مردم ایران باران ندیدند آنگاه مردی در جوانق درگذشت، فیروز کسانی برای تحقیق حال آن مرد فرستاد. فرستادگان دیدندش که او را سه انبار گندم بوده‌است. این خبر را به فیروز دادند. فیروز آن کس را که این مژده آورده‌بود، چهار هزار درهم بداد و گفت «سپاس خداوند را که هفت سال مملکت مرا باران نداد و با این همه یک تن از گرسنگی نمرد.» پس از آن به آبان روز (روز دهم) از فروردین ماه باران آمد و مردم از این شادمانی که پس از روزگاری دراز باران بیاید، بر یکدیگر آب پاشیدند. این کار تا امروز چون آیینی در ماه و همدان و اصفهان و دینور بر جای مانده‌ است

آب در معماری ایران باستان و معماری ایران پس از اسلام

آب انبار ها

آب‌انبار یا حوض‌انبار یا برکه؛ حوض یا استخر سرپوشیده‌ ای است که برای ذخیره آب معمولاً در زیرزمین ساخته میگردد. در مناطق کم ‌آب و کویری آب‌انبار را از آب باران یا جویبارهای فصلی پر میکنند. همانگونه که از نام آب‌انبار مشخص است، این سازه به منظور ذخیره آب در فصول پرآب و استفاده از آن در بقیه ایام سال ساخته میشود. انبارهای‌ ذخیره آب در آغاز گودال‌هایی‌ بود كه خود به خود از آب باران و سیلاب‌ ها پر میشد. به تدریج بشر خود به انبار كردن آب در این گودال‌ها پرداخت و سرانجام به ایجاد انبارهای‌ آب در جاهای‌ مورد نیاز خویش دست یافت. با پیشرفت تمدن روش‌های‌ ذخیره آب نیز تكامل یافت. در تمدن‌های‌ ایران، مصر و بین‌النهرین آب را در آب انبارهای‌ سرپوشیده غیرقابل نفوذی‌ كه از تبخیر شدن آب و آلودگی‌ آن جلوگیری‌ میكرد، ذخیره میكردند. آب انبار در ایران تاریخچه ای طولانی دارد. قدیمی ترین نشانه های استفاده از فناوری، برای ذخیره سازی و استفاده از آبهای جاری در ایران بر اساس شواهد و حفاری های صورت گرفته مربوط به دوره ایلامی است. در شهر دوراونتاش در کنار زیگورات چغازنبیل (حوالی شهر شوش کنونی) و در نیمه اول هزاره قبل از میلاد قدیمی ترین تصفیه خانه دنیا ساخته شده. از دوران هخامنشیان و ساسانیان در نواحی جنوبی و جزایر خلیج فارس مخازنی به جا مانده که در این زمینه از اعتباری خاص برخوردار است. به اعتقاد برخی از محققین و باستان شناسان، دانش ساخت آب انبارهای استوانه ای و ستوندار از نواحی مدیترانه ای و توسط اسراء رومی در زمان ساسانیان به ایران آورده شده است.

در دوران اسلامی ساخت مخازن آب به عنوان عنصری اساسی در زندگی مسلمانان در مساجد یا در جوار آنها متداول شد. با گسترش کشاورزی و تجارت ساخت آب انبارها در روستاها و در مسیر کاروانیان رونق گرفت. یکی از قدیمی ترین آب انبارها در ایران آب انبار قلعه اصطخر فارس است که در قرن 4 هجری به دستور عضدالدوله دیلمی ساخته شده و قادر به تامین آب شرب بیش از هزار نفر از ساکنین محلی برای مدت یکسال بوده است.

حوض ها

از حوض سنتی در معماری خانه های قدیمی برای تقلیل گرما، تلطیف فضا، انجام وضو، ذخیره سازی آب و آبیاری بهره گرفته میشد. در حیاط های گسترده، به نوعی حوض ایرانی را در مقابل اتاق ارسی یا پنج دری ایجاد میکردند. در بیشتر مواقع بر آن بودند تا حوض را در یکی از محورهای عمده فضای خانه چنان بسازند تا طول حوض در مسیر طول خانه باشد. ساخت حوض، افزون بر این، ظرفیتی برای انعکاس زیبایی های خود ساخته و مصنوع پیرامون بود. برغم این همه، کارکردی نمادین هم داشت. حوض ها بسته به سلیقه و نیاز و فضا، به شکل ‌های گوناگون ساخته شده است. متداول‌ ترین آن‌ها چهارگوش، مستطیل با تناسب طلایی، لوزی و دایره بوده، اما شش، هشت، نه، دوازده (بیشتر در استخرهای بزرگ) و شانزده گوشه، و در دوره قاجار صلیبی و بیضی نیز وجود داشته ‌است.

باغ های ایرانی

آب از مهم ترین دلایل شکل گیری باغ ها بوده است به گونه ای که باغ ایرانی با تاریخ پیدایش قنات پیوند دارد اولین باغ‌ های ایرانی در مسیر خروجی قنات‌ ها شکل گرفته‌ است. نمونه این‌ گونه باغ‌ها را میتوان در طبس، یزد، گناباد، و بیرجند و اکثر مناطق کویری دید. آغاز ساماندهی باغ را باید در زمان هخامنشیان جستجو نمود. در باغ‌های سلطنتی پاسارگاد (سده ۶ پیش از میلاد) وجود هندسه سازمند و منظم در باغ شاهی (اختصاصی) و در مقیاس کلان در باغ ‌های پیرامون کاخ‌ها، تبدیل به الگویی شده‌ است که بعدها در دوره ساسانی و پس از اسلام شاهد تکامل آن هستیم. در دوران ساسانی (۶۳۳–۲۲۴م) باغ سازی گسترش فراوانی می یابد. جایگاه والای طبیعت در تفکر زرتشت به ویژه پرستش آب موجب گردید تا علاوه بر انتظام انسانی در باغ چشم‌ اندازها و بستر طبیعی نیز مطرح گردد. باغ قصرهای این دوره همانند تخت سلیمان و کاخ فیروز آباد بیستون در بستر طبیعی جذاب مانند دریاچه و چشمه مکان‌ یابی گردیدند.

نمونه های بکارگیری آب در معماری ایرانی

طاق بستان

مکانی برای بزرگداشت و تقدیس آب و ایزد آب یکی از نمونهای بسیار خوب طاق بستان در کرمانشاه می باشد.چشمه آب طاق بستان و آبگیر جلوی آن حداقل بیش ازهزار پانصد سال است که مورد توجه مردم است .پیشینه آن به ساسانی باز می گردد. این مجموعه در سده سوم میلادی ساخته شده‌ است. شاهان ساسانی نخست نواحی اطراف تخت جمشید را برای تراشیدن تندیس‌ های خود برگزیدند اما از زمان اردشیر دوم و شاهان پس از او، طاق ‌بستان را انتخاب کردند که در مسیر جاده ابریشم قرار داشت و از همه مهم تر دارای چشمه پرآب بود که امروزه نیز به همین شکل است.

سازه های آبی شوشتر

سیستم آبی تاریخی شوشتر که به نام سازه‌ های آبی تاریخی شوشتر نیز نامیده میشود، مجموعه ‌ای به هم پیوسته از ۱۳ اثر تاریخی شامل پل‌ ها، بندها، آسیاب‌ها، آبشارها، کانال‌های دست‌ کند و تونل‌ های عظیم هدایت آب است. این ۱۳ اثر به‌ صورت یک سیستم واحد هیدرولیکی و در ارتباط با یکدیگر کار میکنند و در دوران هخامنشیان تا ساسانیان، جهت بهره‌ گیری بیشتر از آب ساخته شده‌ اند. این ۱۳ اثر تاریخی به فاصله کمی از یکدیگر در محدوده شهر شوشتر واقع شده‌اند.

مجموعه آبشارها و آسیاب‌ های آبی شوشتر، یکی از بخشهای سیزده‌ گانه سیستم آبی تاریخی شوشتر میباشد. مجموعه آسیاب ‌ها و آبشارهای شوشتر از بی‌ مانند ترین نمونه‌ هایی است که جهت استفاده بهینه از آب در ادوار کهن مورد بهره‌ برداری قرار گرفته ‌است. این محوطه مجموعه‌ایی از سد، تونل‌ ها، کانال‌های فرعی و آسیاب‌ های آبی است که به صورت یک مجموعه صنعتی-اقتصادی بوده و جزئی از مجموعه بزرگ سازه‌ های آبی شوشتر میباشد که در کتب تاریخی مکرراً به آن اشاره گردیده است. اساس کار مجموعه به این صورت است که سد گرگر مسیر رودخانه را مسدود کرده و سطح آب را برای آبگیری سه تونل حفر شده در تخته سنگ بالا می ‌آورد.