مسجد جامع یزد (مسجد جامع کبیر یزد)، تحلیل مسجد جامع یزد، پاورپوینت مسجد جامع یزد، پلان مسجد جامع یزد، تحلیل پلان مسجد جامع یزد، مسجد جامع یزد ppt، تزئینات مسجد جامع یزد، معماری مسجد جامع یزد

یکی از زیباترین مسجد های ایران در قلب یزد به نام مسجد جامع یزد یا مسجد جامع کبیر یزد واقع شده است که دارای بلندترین مناره ها در میان دیگر مساجد است. این مسجد مربعی شکل با الهام از خانه کعبه ساخته شده است. همچنین دارای قدیمی ‌ترین نمونه معماری است که به عنوان نماد کیهانی در بین الگوهای معماری مسلمانان استفاده می شود.

موقعیت مسجد

استان یزد، خیابان امام خمینی، مقابل برج ساعت، انتهای خیابان مسجد جامع

تاریخچه مسجد جامع یزد

ساخت و تکمیل مسجد جامع یزد در طول یک قرن و در دوران‌ های مختلف تاریخی انجام شده است که از مهم‌ ترین آن‌ها می‌توان به سلطنت ایلخانی، صفویان، حکومت تیموریان، فرمانروایی آل مظفر و قاجاریان اشاره کرد. در واقع هر قسمت از این بنای تاریخی به مرور زمان و توسط بانیان متعددی ساخت و مرمت شده است. به نظر می‌رسد اولین بانی مسجد، عمرو لیث صفاری است. اما مشهورترین بانی ساخت آن، علاء الدوله کالنجار، است که در سال‌های 474 تا 498 هجری شمسی به‌ عنوان حاکم یزد، فعالیت کرده است.

بر اساس مکتوبات تاریخی، مسجد امروزی بر جای سه مسجدی ساخته ‌شده است که در سالیان گذشته در کنار یکدیگر بنا شده ‌اند. و در دوره قاجار به مسجدی واحد تبدیل شده است.

1. مسجد جامع عتیق : در اواخر قرن سوم هجری قمری و در زمان حکومت عمرو لیث صفاری در قرن پنجم هجری قمری نیز تعمیر و مرمت ‌شده و در کنار آن مناره ‌ای را بنا کردند که تا قرن ‌ها پس از احداث آن، همچنان حضور داشت.
2. مسجد جامع قدیم : در قرن پنجم هجری قمری توسط علاءالدوله (اضافه کردن یک گنبد خانه و چند ایوان) (ساخت یک شبستان و مقبره در کنار دومین مسجد توسط دختران فرامرز بن کاکوئی)
3. مسجد جامع نو : در اوایل قرن هشتم هجری قمری با صحنی کوچک، گنبد خانه و ایوانی بزرگ، بنا شد. مسجد جامع نو، توسط سید رکن ‌الدین محمد قاضی

 پلان مسجد و وضع تاریخی آن

1. مسجد جامع عتيق يا شبستان علاء الدوله كالنجار
2. صحن داخلی
3. گنبد
4. ايوان اصلی
5. رواق خواجه غياث الدين
6. رواق شاه يحيی
7. صحن خارجي يا فضای جلو خان
8. سردر اصلي يا سردر شرقي
9. كرياس يا دهليز
10. ورودی پاياب آب زارچ
11. شبستان يا گرمخانه محمد ولی ميرزا
12. در غربی
13. در شمالی
14. در شمال غربی
15. در جنوب غربي كه نيمه بسته است
16. در شمال شرقي كه بسته است
17. بقعه سادات قل هو اللهي يا امامزاده علي بن جعفر
18. حمامی قديمی كه تخريب شده است
19. مكان تاسيس

تحلیل پلان و بخش های مسجد

پلان اصلی مسجد چهار گوش است که آن را تقلیدی از پلان کعبه می‌دانند. شیوه معماری مسجد جامع یزد با نظریه مرحوم پیرنیا، شیوه آذری و تک ایوانه است. همچنین به این شیوه، سبک مغول یا ایرانی - مغول می ‌گویند که نمونه‌ هایی از آن را می‌توان در بناهایی در هرات و بخارا نیز مشاهده کرد. وسعت فعلی این مسجد ده هزار متر مربع ( 104 در 94 متر ) می باشد که ماکسیم سیرو، خاور شناس فرانسوی مساحت آن را در پژوهش های خود 7000 متر مربع و علی جندقی یزدی ( محقق و پژوهشگر ) عدد 9800 ( طول 104 ، عرض 99 ) را برای مساحت این مسجد بیان می کند.

 جلوخان

مقابل سردر شرقی فضای جلوخان با حوضی هشت ‌گوش قرار دارد. دو ستون مرمری نیز به چشم می‌خورد که سطح مقطع بالای آ‌ن ‌ها تا اندازه ‌ای گود است و گویا پیشتر شمعدان بوده ‌اند. روی بدنه ستون‌ ها می‌توان نقش ‌های حیوانی و گیاهی را دید که کنده‌ کاری شده ‌اند. همچنین دو بیت شعر با خط نسخ روی آن ‌ها حک شده ‌اند که متاسفانه به ‌دلیل خرابی قابل خواندن نیستند.

 ورودی های بنا

این مسجد دارای 6 ورودی میباشد و در اضلاع مختلف قرارگرفته است که ورودی اصلی باشکوه دارای سردر رفیع و زیبایی با 24 متر ارتفاع و نیز کتیبه های با ارزش کاشی معرق میباشد. استاد پیرنیا بر این باور است که این سردر زیبا در زمان شاهرخ تیموری به بنا اضافه شده و بر آن تزیینات و کاشی معرق با نقوش گره چینی و اسلیمی کار شده است. ورودی مذکور به یک هشتی با سقف گنبدی گشوده میشود.ورودی غربی بنا به یک هشتی گشوده می شود که نمای این درگاه با کاشی کاری جدید تزیین یافته است. ورودی دیگر مسجد در ضلع شمالی و درست روبه روی ایـوان قرار دارد. این ورودی متصل به یک کریاس است. ورودی شمال غربی دارای نمای ساده و بی پیرایه است که به یک دالان طویل گشـوده می شـود که این دالان به یکـی از رواق های اطراف صحن متصل می گردد. دو ورودی دیگر مسجد یکی در ضلع جنوب غربی واقع در شبستان غربی گنبد خانه و دیگری در شمال شرقی و در بخش قدیمی مسجد واقع شده که درحال حاضر هر دو مسدود است.

 مناره ها

دو مناره مسجد جامع یزد، ارتقاع تقریبی آن از کف تا نوک قریب 50 متر و محیط آن هشت متر عنوان شده است،. این مناره ها در دوره صفوی به بنا افزوده و به نقل از پیرنیا خبر از تجدید بنای آنها در سال 1313 هجری شمسی میدهد. بلندای این مناره ها و کاشی کاری منحصر به فردی که حتی در اوج مناره ها انجام شده، تعجب همگان را بر می انگیزد زیرا این مناره ها هرچه به سمت بالا رفته باریکتر شده، از اینرو ظرافت کاشی کاری در این ارتفاع به واقع قابل تحسین است.

 کریاس (دالان شرقی)

پس از سردر وارد فضایی چهار گوش می‌شویم که با نام ‌های دهلیز و کریاس خوانده می‌شود. روی دیوار های این بخش کتیبه‌ هایی جای گرفته ‌اند که حاکی از دستورات حکما در دوره‌ های مختلف تاریخی می‌شود. سقف دهلیز به‌ صورت گنبدی است و آن‌ را با اشکال هندسی و رنگ ‌های دیدنی آراسته‌ اند.

 صحن

صحن وسيع مسجد مستطيل شکل و به ابعاد 54 در 20 متر است و در وسط آن مهتابی بزرگی جهت اقامه نماز در فصول مناسب قرار گرفته است دیده میشود، دور تا دور صحن را رواق هایی با طاق هاي گشوده به آن دور میزند که علاوه بر ایجاد سرپناه و سایبان، زیبایی خاصی به فضای صحن داده و آن را از یکنواختی خارج میکند.

 ایوان

مسجد جامع یزد به شیوه یک ایوان است. ایوان اصلی نیز به شکل مستطیل ساخته‌ شده و در آن یک محراب وجود دارد. زیباترین بخش بنا را می توان مجموعه ایوان و گنبدخانه و فضاهای پیرامون آن نامید. نمای ایوان رفیع با مجموعه های از زیباترین تزیینات کاشی معرق و با نقوش اسلیمی و گیاهی و نیز گره چینی پوشانده شده است. در دو طرف دهانه ایوان ورودی غالم گردش ها و غرفه هایی است، که این غرفه ها در دو طبقه بوده و به یکدیگر متصل اند و فضای ایوان و گنبد خانه را دور زده و بر آن مشرف هستند. در زیر سقف ایوان اصلی 110 اسم مبارک الهی به صورتی هماهنگ و کاملا فنی با استفاده از خط کوفی بنایی نقش بسته است.

 گنبد خانه

مسجد جامع یزد به شیوه یک ایوان است. ایوان اصلی نیز به شکل مستطیل ساخته‌ شده و در آن یک محراب وجود دارد. زیباترین بخش بنا را می توان مجموعه ایوان و گنبدخانه و فضاهای پیرامون آن نامید. نمای ایوان رفیع با مجموعه های از زیباترین تزیینات کاشی معرق و با نقوش اسلیمی و گیاهی و نیز گره چینی پوشانده شده است. در دو طرف دهانه ایوان ورودی غالم گردش ها و غرفه هایی است، که این غرفه ها در دو طبقه بوده و به یکدیگر متصل اند و فضای ایوان و گنبد خانه را دور زده و بر آن مشرف هستند. در زیر سقف ایوان اصلی 110 اسم مبارک الهی به صورتی هماهنگ و کاملا فنی با استفاده از خط کوفی بنایی نقش بسته است.

در اضلاع شرقی و غربی گنبد خانه، غرفه ها ،‌شاه نشین ها و دهلیزهایی ساخته شده است. دالانی سمت راست که درگذشته محل برای رفت‌ و آمد زنان بوده تا به‌ راحتی و بدون عبور از جماعت خانه مردان بتوانند سؤالات خود را از امام مسجد بپرسند.

 شبستان

گرم خانه غربی (در ضلع غربی صحن) به شبستان شاهزاده معروف است و دارای 48 ستون مستطیل شکل با ازاره های پوشیده از کاشی های شش ضلعی و فیروزه ای رنگ است. در ضلع شرقی و غربی این گرم خانه شاه نشین هایی که در انتهای آن پنجره و نورگیرهایی تعبیه شده است. این شبستان همچنین دارای طاق های گنبدی سراسری است که در قسمت مرکزی شان نورگیرهایی سنگی هشت ضلعی قرار دارد. محراب این گرم خانه دارای دهانه گشاد با قوس های پنج و هفت کند و نیز نقوش مهری ظریف و زیبا است. گرم خانه ضلع شرقی کاملا جدید و از احداث هیئت حامیان مسجد است. این گرم خانه نیز از نوع ستون دار بوده و محراب جدید آن با کاشی های خشتی و هفت رنگ تزیین یافته است.

 قنات ها

در صحن داخلی مسجد دو قنات وجود دارد که آب یکی از آن‌ ها از شهر زارچ در یزد و آب دیگری از قنات محمود آباد که در زبان محلی به آن مردوا می‌گویند تأمین می‌شده ولی اکنون خشک ‌شده است. از قنات زارچ با بیش از 90 کیلومتر طول و 2100 میله چاه به عنوان طولانی ترین قنات جهان نام برده می شود.

تزئینات مسجد جامع یزد

 کاشی کاری

از امتیازات هنری و معماری مسجد جامع یزد میتوان به قدرت و استواری کاشی کاری های نفیس و زیبای لاجوردی آن اشاره کرد. از کاشی ها با نقوش و رنگ های متفاوت در مسجد استفاده شده است.

 گچبری

نوعی خاص از نقوش تزیینی در بناهای دوره سلجوقی و ایلخانی به کار رفته است که گویای ذوق و علاقه معماران به جهت خارج کردن بنا از حالت یکنواختی است، این نقوش به صورت گچی و اغلب با شکلی خاص، به کار میرود. نمونه کاملی از این نقوش در راهروی منتهی به دهلیز های اطراف ایوان مسجد جامع یزد خود نمایی میکند.

 آجر کاری

کار با آجر از زمان سلجوقی از هر دو جهت زیبایی و ساختاری به حد کمال رسید، در دوران ایلخانیان تیموریان و آل مظفر حاکمیت مطلق آجر از دست میرود. بنابراین ترکیب کاشی و آجر (معقلی) و در برخی موارد، سنگ و آجر جای آن را میگیرد. از آثار برجسته این دوران گنبد خانه و ایوان مسجد جامع یزد را میتوان نام برد. ترکیب آجر و کاشی به طراحان و معماران این امکان را داد که با استفاده از رنگ، نقش های آجری را برجسته تر به نمایش بگذارند و به جای برجسته نمودن و فرو نشاندن آجر از رنگ استفاده کنند.

 مقرنس

یکی از عناصر تزیینی معماری که در زیبا ساختن بناهای ایرانی به خصوص مساجد نقش مهمی دارد و جذابیت زیادی ایجاد مینماید مقرنس است. در مسجد جامع یزد از این جلوه تزئینی در سردرشرقی، گنبد خانه و محراب استفاده گردیده است.

 گره سازی های چوبی

نرده های چوبی از الحاقات زیبای بناها محسوب شده و از آنجا که موضوع نقش و تکنیک های گره چینی در اکثر آنها مطرح میشود قرار دادن آنها در زمره تزیینات بیراهه نیست. این نرده ها در حد فاصل ایوان و غلام گردش ها با ایجاد تضاد در کنار سطوح آجری و کاشیکاری بر زیبایی های مسجد در نگاه گردشگران می افزاید.

 کتبیه ها

از دیگر عناصر تزئینی مسجد جامع یزد میتوان به کتیبه ها اشاره نمود، کتیبه های با مضمون آیات قرآن، دوره های زمانی، نام سازندگان، نام اشخاص، اطلاعاتی از بنا و . . . .

منابع 

جنسيت و جذابيت در معماری مطالعه موردی مسجد جامع یزد (نسرین نصيریانی، محمد علی فيضپور، مریم صداقت)

تصاویر و مطالبی از وبلاگ مسجد جامع یزد

تصاویری از خبرگزاری های مهر و ایسنا، وبسایت کجا بریم چی بخوریم، ویکی پدیا

در ادامه میتوانید اقدام به دانلود پاورپوینت تحلیل معماری مسجد جامع یزد نمایید.

مشخصات فایل :

• فایل پاورپوینت
• 66 اسلاید
• فونت زیبای Casablanca ، HoboStd
• حجم فایل :12.4 مگابایت
• تصاویر فایل :

مطالب موجود در فایل :

• معرفی بنا
• موقعیت بنا
• تاریخچه (کتیبه های ساخت بنا)
• نقشه و پلان مسجد جامع يزد و وضع تاريخی آن در دوره های مختلف
• تحلیل پلان و قسمت های مختلف مسجد (پلان و پرسپکتیو مسجد)
• جلوخان
• ورودی های مسجد
• مناره ها (مسیرهای مناره ها، برش ها)
• کریاس
• صحن
• ایوان (کتیبه ها و ستونچه های ایوان، سقف ایوان، کاشی کاری های ایوان، نما و تزئینات داخلی ایوان)
• گنبد خانه (شبدی کند و تند، خوابیدگی گنبد، نقوش گنبد، شاه نشین و دهلیزها، محراب و کاشی کاری ها)
• شبستان غربی (شبستان شاهزاده)
• شبستان شرقی
• رواق خواجه غیاث الدین (شبستان غرب گنبد خانه - موزه گنجینه)
• رواق شاه یحیی (شبستان شرق گنبد خانه)
• قنات ها
• تزئینات مسجد
• کاشی کاری
• گچ بری
• آجر کاری
• مقرنس
• گره سازی های چوبی
• کتیبه ها
• نیارش در مسجد
• عظمت
• مصالح
• رنگ و نور
• پایداری بنا
• توانایی استادکاران
• منابع